Türbülans kâbusu! Uçaklarda şiddetli sarsıntılar neden artıyor, ne yapılabilir?

Türbülans, hava akışının bozulmasıyla uçağın sallanması anlamına geliyor. Son yıllarda uçaklar sık sık türbülansa giriyor, bu nedenle yaralanmalar ve ölümler oluyor. ABD’de önceki gün de Delta Havayolları’na ait uçağın türbülansa girip acil iniş yapmasıyla 25 yolcu yaralandı. BBC’nin haberinde, “Şiddetli türbülansta bir uçağın yukarı ve aşağı hareketleri, vücudunuza hissettiğiniz ağırlığın 1.5 kat fazlası basınç uygular. Bu sırada emniyet kemeri takmamışsanız, söz konusu basınç sizi koltuğunuzdan fırlatır” denildi.

BBC’ye konuşan atmosfer uzmanı Prof. Dr. Paul Williams’a göre, uydular, radar ve insan tarafından görülemeyen çok sert hava anlamına gelen şiddetli açık hava türbülansı (Cat), 1979’dan bu yana yüzde 55 arttı. Bunun nedeni, “iklim değişikliği”. Uzmanlar, iklim değişikliği atmosferi değiştirdikçe uçak yolculuklarının daha sarsıntılı olacağını söyledi. Üst atmosferdeki sıcaklık değişimlerinin, değişen rüzgâr düzenlerinin şiddetli türbülansları artırması bekleniyor.

Türbülansların 2050’ye kadar dünya genelinde üç katına çıkacağı öngörülüyor. Prof. Williams “Türbülans süresi de 20 – 30 dakikaya çıkabilir. İklim değişikliği, jet akımının güneyindeki havayı kuzeyindeki havadan daha fazla ısıtıyor, böylece sıcaklık farkı artıyor” dedi.

Singapur uçağı, geçen yıl şiddetli türbülansta 4.6 saniyede 54 metre irtifa kaybetti.

Yılda ortalama 5 bin adet

■ Dünya genelinde yılda 35 milyondan fazla uçuş gerçekleştirilirken yaklaşık 5 bin adet şiddetli türbülans oluyor.

■ Türbülans sonucu ölüm olayları nadiren gerçekleşiyor. 1981’den bu yana dört ölüm olduğu belirtiliyor. Ancak çok yaralanma oluyor. ABD’de 2009’dan bu yana türbülansa giren uçaklarda 207 kişi ağır yaralanmış.

■ 2023’te uçaklarda ağır yolcu yaralanmalarının yüzde 40’ının nedeni türbülans.

■ Singapur Havayolları’na ait bir uçak geçen yıl Hint Okyanusu üzerinde şiddetli türbülansa girdi. Bir saniyeden kısa sürede 50 metre irtifa kaybeden uçağın içinde her şey altüst olurken bir yolcu öldü, 144 kişi yaralandı.

Delta uçağı acil iniş yaptı

ABD’de çarşamba günü Hollanda’ya gitmek üzere Salt Lake City’den kalkan Delta Havayolları’na ait uçağın şiddetli türbülans nedeniyle Minneapolis-St. Paul Uluslararası Havalimanı’na acil iniş yaptığı ve 25 yolcunun yaralandığı bildirildi. 275 yolcu ve 13 mürettebatın bulunduğu Airbus A330-900 tipi uçakta yaralanan ve emniyet kemeri takmadıkları belirtilen 25 yolcu hastaneye götürüldü. Emniyet kemeri takmayanların koltuklarından fırlayıp, uçağın tavanına birkaç kez çarptıkları dile getirildi.

Teknoloji sorunu çözer mi?

■ Uçak tasarımcıları, yeni tekniklerin türbülansların etkilerini azaltacağını umuyor.

■ Türbülanslar ölümden ziyade genellikle yaralanmaya sebep olsa da pilotların bu hava akımından kaçınmaya çalışması, uçuşların süresiyle birlikte maliyetleri artırıyor. Bu tür kaçış manevraları, yakıt tüketimini ve emisyonları yükseltiyor.

■ Türbülansa çare arayan Avusturyalı “Turbulence Solutions” şirketi, uçak kanatlarına eklenebilen küçük kanatçıklar geliştirdi. Bu uçağın dengelenmesine yardımcı oluyor.

■ İsveç’teki KTH Kraliyet Teknoloji Enstitüsü’nden araştırmacı Ricardo Vinuesa, “Türbülans, yapay zekâ için mükemmel bir uygulama alanı olabilir” dedi.

■ Barselona Süper Bilgi İşlem Merkezi, simüle edilmiş bir uçak kanadındaki “sentetik hava jetlerini” kontrol eden bir yapay zekâ sistemini test etti.

■ NASA, türbülans girdaplarının oluşturduğu ultra düşük frekansları algılayabilen özel tasarlanmış bir mikrofonu test etti.

■ Bir başka yaklaşım, bir uçağın etrafındaki havanın 3B haritasını oluşturmak için Işık Algılama ve Mesafe Ölçümü (Lidar) teknolojisinin kullanılmasını içeriyor.

■ Uzmanlara göre, yapay zekâ ve ve yeni sensörlerin bir araya gelmesi, 21’inci yüzyılın ikinci yarısında havacılığı dönüştürebilir.

■ Ancak temel öneri, yolcuların uçak yolculuğu boyunca emniyet kemeri takmaları şeklinde. Emniyet kemeri takan yolcular, şiddetli türbülansta bile savrulmayacakları için zarar görme riskleri az.

Pilotlar, meteorolojik kontrol yapıyor

■ Pilotlar kalkıştan önce hava durumu brifinglerini kontrol ediyor, jet akımı grafiklerini inceliyor, uçuş planlama yazılımlarına başvuruyor. Nitekim teknoloji sayesinde 20 yıl önce türbülansların yüzde 60’ı önceden tahmin edilirken, bugün yüzde 75’i tahmin edilebiliyor. Gelişmiş hesaplamalar, yapay zekâ ve uydular sayesinde hava durumu tahminleri gelişiyor ama Dünya yüzeyinin üzerindeki rüzgâr ölçümlerinde genel bir eksiklik var.

■ Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) Turbulence Aware uygulaması da gerçek zamanlı türbülans verilerini paylaşıyor.

■ Ancak açık hava türbülansları öngörülemiyor. Çünkü bazen aniden ortaya çıkıyor. Konvektif ve orografik türbülanslar ise genellikle daha kaçınılabilir türler.