İsrail ile İran’ın yaşadığı bir din savaşı mı? Fitili ateşleyen travma: ‘Haritadan sileceğiz’

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – “Bir parça altın ve bir parça gurur olacak herkesin hesabında. Ve Almanlar Yahudileri öldürdü. Ve Yahudiler Arapları öldürdü. Ve Araplar rehineleri öldürdü. İşte haberler! Şaşılacak bir şey var mı?” Efsanevi müzik grubu Pink Floyd’un solisti ve bas gitaristiRoger Waters, ‘Amused to Death’ (Ölümüyle Eğlendirme) albümünün ‘Perfect Sense’ (Kusursuz Mantık) parçasındaki bu sözlerle dinleyicilerine seslenmişti. Yine Yahudiler ile Müslümanlar arasında savaş vardı ve yine masum siviller hayatını kaybediyordu. 7 Eylül 1992’de yayınlanan bu albümün üzerinde 33 yıl geçti ama Orta Doğu’da yaşananlar hiç değişmedi. İsrail ordusu, 13 Haziran’da İran’ın çeşitli şehirlerinde bulunan nükleer tesisleri ve üst düzey askeri komuta noktalarını hedef alan hava saldırıları başlatarak Orta Doğu’da savaşın fitilini ateşledi. Aralarında İran Genelkurmay Başkanı, Devrim Muhafızları Genel Komutanı, Hava Kuvvetleri komutanları ve 9 nükleer bilim insanının da yer aldığı onlarca üst düzey ismin hayatını kaybettiği saldırılarda, sivil can kaybı da 639’a ulaştı. İran, misilleme olarak İsrail’e onlarca balistik füze fırlattı. Bu saldırılarda 24 kişi hayatını kaybetti, 500’den fazla kişi yaralandı.

Aslında bölge, binlerce yıldır farklı mücadelelere sahne olmuş ve her savaşta ‘dinler’ binlerce insanın ve onlarca devletin kaderini belirlemişti. Çünkü savaş, bu cephede dinden ayrı görülemezdi. Üstelik yalnızca Tevrat ve Kur’an-ı Kerim değil, Orta Doğu’da İncil’in de söz hakkı vardı! Peki ama yaşanan savaşlarda ‘din’ tam olarak nerede duruyor? İran ve İsrail arasında 1 haftayı aşkın süredir devam eden savaşta iki taraf da kritik noktaları hedef aldı ve bölgede 7 Ekim’den bu yana işlenen savaş suçlarına yenileri eklendi. ABD Savunma Bakanlığı’na bağlı ABD Deniz Piyadeleri Üniversitesi ve Güney Kaliforniya Üniversitesi Başkent Kampüsü’nden Direniş Politikaları Uzmanı Profesör Amin Tarzi ile Hacettepe Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şebnem Udum İran ve İsrail arasındaki savaş çerçevesinde ‘dinin’ nerede olduğunu ve ABD’nin bu savaşa bakışını Milliyet.com.tr için değerlendirdi.

OSMANLININ YIKILMASI DÖNÜM NOKTASI MIYDI?

Her sonuç bir sebep, her sebep bir sonuçtur diye düşünecek olursak kendimizi Orta Doğu’da yaşanan savaşların kaynağını ararken buluruz. Pek çoğumuzun aklına da ilk olarak ‘din’ gelebilir. Çünkü özellikle son 100 yılda, bölgedeki savaşlar farklı dinlere mensup gruplar arasında, bazen sivillere bazen de ülkeler arasındaki kritik kuvvetlere karşı yapılıyor. Ancak Orta Doğu’da yaşanan krizlerin arttığı ya da değişime uğradığı bir dönüm noktası var. Geçen günlerde uluslararası alanda ‘yargılanması’ gerektiğine olan düşüncelerin hâkim olduğu İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Bazıları benimle aynı fikirde olmasa da Osmanlı İmparatorluğu’nun yakın zamanda geri döneceğini düşünmüyorum, dönmeyecek” demişti. Bu cümle belki de gerçekten İsrail için kritik anlam taşıyor ya da ‘tehlike’ arz ediyordu. Çünkü Osmanlı Devleti henüz yıkılmamışken, II. Abdülhamid “Ben canlı bir beden üzerinde ameliyat yapılmasına müsaade edemem” diyerek, bugün Gazze’de sivillerin katledildiği topraklarda bir ‘İsrail’ kurulmasına karşı durmuştu. İsrail de Osmanlı yıkıldıktan tam 26 yıl sonra kuruldu ve o günden bu yana Siyonist Yahudilerle Müslümanlar üzerindeki savaş neredeyse hiç durmadı. Osmanlı’nın yıkılmasıyla yaşanan son 100 yıl ve bölgede şekillenen tabloda ‘din’ nerede duruyor? Profesör Amin Tarzi şöyle anlatıyor:

KUTSAL KİTAPLARDA YERİ NE? ‘İSRAİL’İN YIKILMASINA ÇAĞRI’

Din savaşlarının çok kadim bir tarihi var.Ancak son 100 yıla bakılacak olursa, çarpıcı bir veri dikkat çekiyor. Bu veriye göre 2014 yılında, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki din eksenli çatışmalar küresel ortalamanın dört katına ulaştı.Profesör Amin Tarzi için bu verilerin altında yatan sebepleri şöyle sıralıyor: “Bunun iki ana nedeni olduğunu düşünüyorum: Birincisi cihatçı grupların yükselişi, ikincisi devlet yetkililerinin ve vatandaşların sosyal medya hesaplarında çoğunlukla jeopolitik çatışmalar hakkında yorum yaparken dini alt metinleri kullanması. İran ve İsrail arasındaki mevcut savaş bunun iyi bir örneği.” Peki kutsal kitaplarda bahsedilen ‘vadedilmiş topraklar’ Orta Doğu mu ya da İsrail’e göre bu, Nil ve Fırat arası yani bayraklarındaki 2 mavi çizginin temsili olan bölge mi? Bu bölgedeçoktan kurulmuş devletler ne olacak? Filistin’in ve İsrail arasındaki kavga dini kökenli değilse sebep ne? Profesör Amir Tarzi’ye göre buradaki sebep de belli.

“Dini savaş terimi çok kaygan bir zemindedir. Çünkü farklı koşullarda farklı anlamlara sahip olabilir. İsrail’e gelince siyonizm ilk başlarda, Yahudi milliyetçiliğini canlandırıp Yahudileri ayrı bir halk olarak çerçevelendiriyordu. Dini yönü de Yahudileri ayrı bir halk olarak çerçevelendirme fikrinin, İsrail’in on iki kabilesinin İncil anlatısı etrafında inşa edilmiş olmasıydı. Ayrıca Filistinliler de dahil olmak üzere ilk 20 yıl boyunca İsrail’e karşı muhalefet, dine değil milliyetçiliğe dayanıyordu. Din, çoğu devlet tarafından nüfusunun çoğunu veya bir kısmını harekete geçirmek için kullanılır. Ancak bu, yakın zamana kadar İsrail söyleminde yoktu. Dini partiler İsrail siyasetinde daha fazla güç kazandıkça, dini referansların kullanımı arttı. İran’da, dini temalar her zaman anlatıların bir parçası olmuştur. İran İslam Cumhuriyeti’nin 1979’dan bu yana uyguladığı büyük strateji, İsrail’e yönelik politikalarının yanında gerçekçiliğe dayalı, tarihi, jeopolitik, mezhepsel, etnolinguistik, politik ve askeri faktörlerin iç içe geçmiş bir kombinasyonu tarafından şekillendirildi. İslam Cumhuriyeti, kuruluşundan bu yana İsrail Devleti’nin yıkılması çağrısında bulundu ve bu amaç doğrultusunda yorulmadan çalıştı. İslam Cumhuriyeti’nin İsrail’e yönelik politikalarının nedenleri oldukça karmaşık ve kendi içinde çelişkili olsa da, din de dahil olmak üzere çok sayıda ideolojik faktöre dayanıyor ve dinin merkezi bir rolü var. İsrail içinse savaş dinle ilgili değil.” – Profesör Amin Tarzi

HER ŞEYİ BAŞLATAN TRAVMA: ‘HARİTADAN SİLECEĞİZ’

Devletler arasında çıkan savaşlar arasında ‘din’ öne çıkan sebeplerden olsa da Doç. Dr. Şebnem Udum’a göre sebepler arasında önemli bir madde daha var: Travmalar! İsrail için bu travmalardan biri de İngiliz müzisyen, şarkıcı-söz yazarı Roger Waters’ın şarkısındaki o sözlere dayanıyor. “Almanlar Yahudileri öldürdü” sözü Doç. Dr. Udum’un İsrail’in travmaları arasında sıraladığı maddeler arasında kendine, “İsrail için güvenlik, kendini savunma ve güç kullanma tanımları hem din üzerinden hem de geçmişteki travmalarından kaynaklanıyor. İsrail devleti kurulmadan önce tarihte Yahudiler için sembolik anlamı olan ve saldırılarda yıkılan yapılar, mensup oldukları dinden ötürü bulundukları topraklardan sürülmeleri ve kayba uğramaları toplumsal bir travma yarattı. Örneğin ‘Purim’ kutlaması, Yahudilerin onları yok etmek isteyen Pers Kralı’nın elinden kurtulmalarının anmasıdır. Tanrı’nın onları koruduğuna inanılır. İsrail devleti için belirleyici olan seçilmiş travma ise Holocaust (Nazi Soykırımı)’tur. Bunun altında da dinler arası çatışma yatıyor. Sonuç olarak ise milyonlarca Yahudi soykırıma uğradı ve son yaşam alanı olarak tarihi Filistin topraklarına yerleştiler” diye yer buldu.

Peki, İsrail neden 13 Haziran günü İran’ı vurarak Orta Doğu’da yeni bir kriz sahnesi yarattı? Doç. Dr. Udum bu soruların yanıtını şöyle verdi:

‘ABD’DE ÇOK AZ KİŞİ YAŞANANLARI DİN SAVAŞI OLARAK GÖRÜYOR’

Doç. Dr. Şebnem Udum’un din ve savaş arasındaki ilişki için verdiği örnek, pek çok sorunun temelindeki merak edilen detayı saklıyor. Doç. Dr. Udum, “Devletler düzleminde, Orta Çağ’da ‘haklı savaşın’ meşrulaştırılmasında din öne çıkmıştır. Hristiyanlar ve ‘yoldan çıkmışlar’ (heretics) arasında onları ‘doğru yola’ çevirmek için savaş, meşru görülmüştü. Aziz Augustine, Hristiyanlar’ın olduğu yere ‘Tanrı’nın Şehri’, yoldan çıkmışların bulunduğu yere de ‘Şeytan’ın Şehri’ demiştir” diyor.

Profesör Amin Tarzi ise geçmişte hakim olan bu düşünceyi savunmuyor. Çünkü dinler bir uzlaştırıcı da olabilir. Bu nedenle Profesör Tarzi ‘Din savaşları nereye gidiyor?’ sorusuna, “1950’ler ve 1960’ların aksine, dinlerin Orta Doğu çatışmalarında çok daha merkezi bir rolü var. Din bir uzlaşma aracı olarak kullanılmadığı sürece, Orta Doğu’daki savaşlar daha vahşi görünebilir” yanıtını verdi. PekiABD bu savaşa nereden bakıyor? Profesör Amin Tarzi çok merak edilen bu sorunun da yanıtını, “İsrail ile İran arasında yaşananları ABD’de çok az kişi bir ‘din savaşı’ olarak görüyor” diyerek sözlerini noktaladı.