65 yıl sonra büyük dönüş! Roma İmparatoru Marcus Aurelius’un bronz heykeli Türkiye’de

MS 2’nci ve 3’üncü yüzyıllara tarihlenen Marcus Aurelius heykeli, Burdur’un Gölhisar ilçesindeki Boubon Antik Kenti’nde 1960’lı yıllarda yapılan kaçak kazılar sonucu yurt dışına çıkarıldı. Eser, yıllar içinde el değiştirerek ABD’nin Ohio eyaletindeki Cleveland Sanat Müzesi koleksiyonuna girdi. Roma İmparatoru Marcus Aurelius’u bir filozof olarak tasvir etmesi nedeniyle antik sanat tarihinde özel bir yere sahip eser, Prof. Dr. Jale İnan’ın öncülüğünde yürütülen çalışmalarla ilk kez bilim dünyasının gündemine taşındı.

1967’DE KAÇIRILDI, ABD’DE EL KONDU

Kültür ve Turizm Bakanlığı ile New York Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Birimi, 2021 yılında ortak bir çalışma başlattı. Bu çalışma sonucunda Boubon kökenli Lucius Verus, Septimius Severus ve Caracalla gibi Roma imparatorlarına ait heykel ve heykel başları Türkiye’ye iade edildi. Marcus Aurelius heykelinin Boubon Antik Kenti’ndeki Sebasteion yapısına ait olduğu, yıllar içinde toplanan bilimsel veriler, akademik araştırmalar, arşiv belgeleri ve görgü tanıklarının ifadeleriyle ortaya kondu. Manhattan Bölge Savcılığı ve Amerikan İç Güvenlik Soruşturmaları Birimi (HSI), özellikle tanıkların 1967’deki kaçak kazıya dair verdiği bilgiler, kaide üzerindeki negatif izlerle heykelin ayak ölçülerinin birebir uyuşması ve benzer bir sandalet örneğinin Kybra Antik Kenti kazılarında bulunması ile Türkiye’nin iade talebini haklı buldu ve Cleveland Sanat Müzesi’ndeki heykele el konulmasına karar verdi.

MÜZE İTİRAZ EDEREK, DAVA AÇTI

Cleveland Sanat Müzesi, Ekim 2023’te New York Yüksek Mahkemesi’nin el koyma kararına itiraz ederek, heykelin Boubon’la ilişkilendirilmesine karşı dava açtı. Ancak Almanya’daki Curt Engelhorn Arkeometri Merkezi laboratuvarlarında yapılan analizler, heykelin uzun yıllar Boubon toprağında gömülü kaldığını kesin olarak ortaya koydu. 2024 yılı mayıs ayında, Bakanlık uzmanlarının gözetiminde heykelin silikon ayak kalıbı alındı ve Boubon Antik Kenti’ndeki kaidelerle birebir uyumlu olduğu belgelendi.

TOPRAK ANALİZİ YAPILDI:ABD MÜZESİ İADEYİ KABUL ETTİ

Heykelin iade sürecinde ayrıca Cleveland Sanat Müzesi, eserin kökenine ilişkin bilimsel şüphelerini gidermek amacıyla toprak analizi talep etti. Heykelin altındaki kaide içinde yer alan küçük bir delik ile heykelin ayağındaki kurşun çıkıntının ilişkisi araştırıldı. Bu amaçla, heykelin Boubon Antik Kenti kökenli olduğunu ispatlayacak referans niteliğinde bir toprak örneğine ihtiyaç duyuldu. Referans olarak 1967 yılında jandarma operasyonuyla ele geçirilen ve hala Burdur Müzesi’nde korunan Valerianus heykeli seçildi. Bu heykelin içindeki toprak ile Marcus Aurelius heykelinden alınan örnekler karşılaştırılarak her iki eserin aynı ortamda korunmuş olup olmadığı araştırıldı. Yapılan laboratuvar testleri, her iki heykelin de aynı toprak bileşimine sahip olduğunu ve Boubon Antik Kenti’nden çıkarıldığını bilimsel olarak kanıtladı. Bunun üzerine Cleveland Sanat Müzesi, davadan vazgeçti ve iade kararını kabul ettiğini bildirdi.

Marcus Aurelius heykeli Türk Hava Yolları’na ait uçakla Türkiye’ye getirildi. Heykelin iadesi, Kültür ve Turizm Bakanlığının tarihi eser kaçakçılığıyla mücadelede en önemli dönüm noktalarından biri olarak da tarihe geçti.

‘TIRNAKLARIMIZLA KAZIDIK’

Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz, toprak analizi çalışmasının çok zorlu bir süreç olduğunu söyleyerek, “Heykelin içindeki toprak katılaşmış bir toprak. O yüzden bir türlü toprak örneği gelmiyordu heykelden. Bunun için çok çaba sarf etti restoratörlerimiz, konservatörlerimiz. Ancak gelmiyordu. Ve bu öyle bir andı ki artık bizim için bu son şanstı. Bütün kaygıları ve olumsuz yorumları ortadan kaldırıp bu heykelin evet Anadolu kökenli evet Burdur kökenli diyebilmemiz için. O noktada artık iş biraz daha içgüdülerimize kaldı ve tırnaklarımızla kazıyarak heykelin içinden referans alacağımız toprağı döktük. Ve o noktada uluslararası uzmanın artık örnek gelmiyor dediği noktada biz bakanlık çalışanları olarak birazcık daha inanmışlıkla diyelim belki öne çıkarak bu örnekleri alma şansına sahip olduk. Yine tabi ki uluslararası uzmanımızın denetiminde. Ve son derece dikkatli bir şekilde asitsiz kâğıtlarla yapılan numune alma işlemimizi tamamlamış olduk” dedi.

‘TARİHİ BİR BAŞARI’

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada, bu önemli dönüşü ‘tarihi bir başarı’ olarak niteledi. Ersoy paylaşımında, “Uzun soluklu bir mücadeleydi. Biz haklıydık, kararlıydık, sabırlıydık ve kazandık. Tırnaklarımızla kazıyarak gereken delilleri topladık. Ve ‘Filozof İmparator’ Marcus Aurelius’u, ait olduğu topraklara geri getirdik. Boubon Antik Kenti’nden 1960’larda kaçırılan Marcus Aurelius heykeli, 65 yıl sonra Türkiye’ye döndü. ABD’de sergilenen bu eşsiz eser; bilimsel analizler, arşiv belgeleri ve tanık ifadeleriyle ülkemize iade edildi. Diplomasi, hukuk ve bilimin ortak gücüyle, New York Manhattan Bölge Savcılığı ve ABD İç Güvenlik Soruşturmaları Birimiyle yürüttüğümüz bu süreç, sadece bir iade değil; tarihi bir başarıdır. Marcus Aurelius’un ülkemize dönüşü, yıllardır süren hak arayışımızın somut bir sonucudur. İster yurt içinde ister yurt dışında olsun, kaçırılan tüm kültürel mirasımıza sonuna kadar sahip çıkmaya kararlılıkla devam edeceğiz” dedi.

HEYKEL ANKARA’DA SERGİLENECEK

Bakan Ersoy, heykelin Ankara’da sergileneceğini belirterek, “Filozof İmparator’u çok yakında, sürpriz bir sergide Ankaralılarla buluşturacağız. Türk arkeolojisinin önemli ismi rahmetli Prof. Dr. Jale İnan öncülüğünde başlayan bu süreçte emeği geçen Burdur Müzemize, Boubon kazı ekibimize, özellikle de Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanlığımıza teşekkür ediyorum. Ayrıca, Marcus Aurelius heykelinin ülkemize taşınmasında verdikleri kıymetli destek için bayrak taşıyıcımız Türk Hava Yolları’na şükranlarımı sunuyorum” ifadelerini kullandı.